ادراک بینایی

ادراک بینایی یکی از مراحل رشد و تکامل زبان است. بینایی پدیده ای پیچیده است که توجه متخصصان رشد بینایی را به خود معطوف داشته است. به هر حال قلمروهای زیادی وجود دارد که ما درمانگران می توانیم روی آنها کار کنیم و در ارتباط و هماهنگ با یک بینایی سنج به منظور شناخت نیازهای کودک اقدام نماییم.

قبل از هر اقدام در این زمینه ضروری است که تفاوت دید و بینایی را بشناسیم. بینایی عبارت است از: توانایی دیدن. بینایی پاسخ چشمها به نوری است که به درون آن تابیده می شود و بنابراین فرایندی است فیزیولوژیک. در حالیکه دید در نتیجه ی توانایی کودک در تفسیر و فهم و معنی بخشیدن اطلاعاتی است که از طریق چشمها دریافت می کند.

تعداد زیادی از کودکان در حالیکه از بینایی خوبی برخوردارند، دارای مشکلاتی در دید هستند که بر توانایی خواندن و دیگر جنبه های تحصیلی آنها اثر بازدارندگی می گذارند. ما درمانگران با کودکانی سر و کار داریم که اندام چشمی آنها سالم است، لکن یاد نگرفته اند که چگونه از بینایی خود به طور مؤثری استفاده کنند.

درمانگران معمولاً با مفاهیم ادراک بینایی سروکار دارند. این مفاهیم عبارتند از: ردیابی بینایی، تعقیب چشمی، ادراک تصویر و زمینه، حافظه توالی بینایی و ...

هماهنگی هر دو چشم کودک برای دریافت مؤثر و کارآمد اطلاعات امری اساسی است. توانایی کودک در تعقیب چشمی هدف متحرک نظیر گرفتن توپ و مشاهده پرواز پرنده مستقیماً با تکالیف درسی او در ارتباط است. به محض اینکه کودک خواندن را می آموزد، باید بتواند چشمهای خود را به طریقی جهشی از راست به چپ حرکت دهد. اگر کودکان در وقت خواندن کلمات ثابت، سر خود را حرکت دهند موجب رشد یک خورده مهارت ناسوده می گردد که خود نوعی بدآموزی است. برای اینکه کودک بتواند در موقع نوشتن و خواندن از دید نزدیک و سپس بلافاصله برای دیدن معلم و تخته سیاه از دید دور استفاده کند، باید تمرکز چشمی در او تربیت شود. کودکی که تمرکز چشمی مناسبی نداشته باشد، اغلب موقعیت تحصیلی خود را از دست داده و دچار سردرگمی خواهد شد.

پرورش و تقویت ادراک تصویر و زمینه از اهمیت بسزایی برخوردار است، زیرا کودک را قادر می سازد تصویر اصلی را از زمینه بدرستی تشخیص دهد و در گرفتن توپ و تعیین موقعیت کلمه یا تصویر در صفحه او را یاری دهد. حافظه توالی بینایی نیز جنبه مهم دیگری از ادراک است. چرا که موجب می شود کودک آنچه را دیده است به همان ترتیب بازشناسی و یادآوری کند.

تکالیفی جهت افزایش ادراک بینایی

ردیابی تیله

- تیله را از بالای سطح شیبدار به پایین بفرستید و از کودک بخواهید صرفاً با چشمانش مسیر حرکت را دنبال کند.

- تیله را از بالای سطح شیبدار به پایین بفرستید و از کودک بخواهید با یک چشمش مسیر حرکت را دنبال کند.

- کودک با انگشت و چشمانش مسیر حرکت تیله را دنبال کند.

- از کودک بخواهید به مسیر حرکت تیله نگاه کند و هر موقع که شما خواستید آن را با دست متوقف کند.

- از کودک بخواهید به مسیر حرکت تیله نگاه کند و جهتی را که حرکت می کند مشخص سازد(چپ یا راست).

استفاده از کارت:

تعدادی کارت از اشکال هندسی، پیکان، حروف، شماره ها و تصاویردومینو تهیه کنید و آنها را به صورت انفرادی، دوتایی و سه تایی به یکدیگر متصل کنید.

مربی برای مدت زمان مشخصی کارت را به کودک نشان می دهد سپس کودک باید به ترتیب موارد زیر را انجام دهد:

?. تصویر را نام ببرد، ،ن را توصیف کند.

?. آنچه را که می بیند در هوا ترسیم کند.

?. الگوی مشابه ای را روی ورقه رسم کند.

?. همان الگو را با گچ روی تخته سیاه ترسیم نماید.

استفاده از چراغ قوه قلمی:

- چراغ قوه ای را در دست بگیرید و در مسیر افقی، عمودی، دایره ای و مورب حرکت دهید و از او بخواهید ابتدا با هر دو چشم و سپس با یکی از چشمانش مسیر حرکت را دنبال کند.

- فعالیت فوق را انجام دهید و از کودک بخواهید همزمان با چشمان و انگشت اشاره اش مسیر نور را دنبال کند.

- فعالیت فوق را در صورتی که کودک دراز کشیده است انجام دهید.

- دو عدد چراغ قوه انتخاب کنید و از کودک بخواهید که از یکی به دیگری نگاه کند.

- اتاق را تا جاییکه ممکن است تاریک نمایید و نور چراغ قوه را حدود یک ثانیه به اشیای اتاق بتابانید و از کودک بخواهید که قوایش را کاملاً روی اشیای زیر تابش نور متمرکز سازد.

- به هر دست کودک یک چراغ قوه بدهید و از وی بخواهید که نور آنها را به پاهایش بتاباند و همزمان با تابیدن نور به پای هر سمت با آن یک قدم به طرف جلو بردارد و این روند را ادامه دهد تا جاییکه مسیر مشخصی را طی کند.

اتاق را تا جاییکه ممکن است تاریک نمایید و از کودک بخواهید نور چراغ قوه را به اشیاء بتاباند و شئ خاصی را که نام می برید، پیدا کند.

- تابلوی الفبا یا اشکال مختلف هندسی تهیه کنید و از کودک بخواهید که در اتاق تاریک، نور به شکل یا حرف مورد نظر شما تابانده آنها را نام ببرد.

استفاده از دگمه

- تعدادی دگمه در دستجات مختلف تهیه کنید. آنها را روی یک سطح صاف قرار دهید و از کودک بخواهید آنها را بر حسب رنگ، اندازه، بافت، شکل و تعداد سوراخ های هر دگمه و... طبقه بندی کند.

- با چیدن دگمه ها در کنار یکدیگر از او بخواهید اشکال مختلف هندسی، حروف، شماره ها و تصاویر ساده را بسازد.

- کودک در وضعیت نشسته به زانو و ایستاده قرار بگیرد و دگمه ها را از یک بطری دهانه گشاد به به داخل بطری دهانه تنگ بیندازد.

- همانند سکه به دگمه تلنگر بزند.

- همانند تیله، دگمه را با انگشتانش پرتاب کند.

نخ و مهره

- تعدادی مهره در اندازه، رنگ و شکلهای مختف که در قسمت میانی سوراخ دارند تهیه کنید.ازکودک بخواهید ،آنها را بر اساس یک معیار (مثلاً رنگ مهره ها ) ازنخ عبور دهد.

- با دو معیار طبقه بندی فعالیت را انجام دهید( شکل و رنگ )

- تعدادی از مهره ها را نخ کنید و به کودک نشان دهید. سپس از او بخواهید با استفاده از حافظه بینایی خود همان الگو را تکرار کند.

- چشمان کودک را ببندید و تعدادی مهره را در مقابل کودک قرار دهید و از وی بخواهید با حس لامسه اش نخ را از آنها عبور دهد.

- چشمان کودک را ببندید و الگویی را در مقابل او قرار دهید و از او بخواهید با حس لامسه ای الگو را لمس کرده، نسخه برداری کند. 

ادراک شنیداری

ادراک شنیداری نیز یکی از مراحل رشد زبان است. ادراک شنیداری نه تنها موجب شنیدن بلکه موجب تفسیر و فهم پیام نیز می شود.

مفاهیمی که تحت نام مهارتهای شنیداری آورده می شوند عبارتند از: تمیز شنیداری یا رمز گشایی متوالی، اکمال شنیداری، تداعی شنیداری و حافظه توالی شنیداری.

تمیز شنیداری یا رمزگشایی به توانایی شناخت و تشخیص درست و دقیق صداهای مختلف با توجه به زیر و بمی، حجم و طرح آنها اطلاق می شود. تمییز شنیداری همچنین موجب می شود که ما صدای گفتار یا همهمه را از سایر صداها تشخیص دهیم. برای کمک به توسعه و رشد این مهارت در کودکان باید فعالیت هایی طراحی کرد که آنها را تشویق کند تا شباهت ها و تفاوت های صداها گفتاری را با هم مقایسه کنند.

اکمال شنیداری عبارت است از: تمایل به کامل کردن یک صدا یا یک کلمه به محض اینکه جزئی ازآن شنیده شود و این ناشی از تمایل و نیاز انسان به تکمیل هر رفتار یا عمل ذهنی است. برای توسعه و تربیت مهارت اکمال شنیداری در کودکان، فعالیت های متنوعی را می توان طراحی و آنها را تشویق کرد تا با شنیدن بخشی از صداها و کلمات آشنا، آن را تکمیل کنند.

کودکان می آموزند چگونه کلمات متضاد و هم معنی را تداعی کنند تا در به کارگیری زبان برای برقراری ارتباط ماهرتر و انعطاف پذیرتر شوند.

حافظه توالی شنیداری عبارت است از: توانایی یادآوری و تکرار صحیح و متوالی نشانه های شنیداری. این مهارت دارای اهمیت ویژه ای است زیرا مستقیماً با بسیاری از تکالیف درسی و آموزشگاهی نظیر پیروی از دستورالعملها، یادآوری توالی یک داستان که توسط معلم خوانده یا گفته می شود و یادآوری توالی یک طرح موزون در ارتباط است.

تکالیفی جهت افزایش ادراک شنیداری:

قوطی های تمییز شنیداری

ده یا بیست قوطی خالی کوچک تهیه کنید و درون آنها را به صورت مجموعه دوتایی از مواد مختلف یکسان مانند سکه، نخود، لوبیا، قند و ... پر کنید. حال برای هر مجموعه علائم رمزی یکسانی در قسمت ته قوطی بگذارید.

- یک سری از مجموعه ها را در اختیار کودک قرار دهید و از او بخواهید به نوبت آنها را تکان دهد و صدای آن را شنیده، سعی نماید مجموعه همتای آن را پیدا نماید.

- یکی از قوطی ها را تکان دهید و از کودک بخواهید با تکان دادن سایر قوطیها همتای آن را بیابد.

- تعداد اشیای داخل قوطی را کم و زیاد کنید و از کودک بخواهید سایر قوطی ها را تکان دهد و همتای آن را بیابد.

- از کودک بخواهید حدس بزند درون قوطی چه شیئی وجود دارد. اگر این کار برای او سخت است ابتدا محتویات تمام قوطی ها را به وی نشان بدهید سپس از او بخواهید وقتی قوطی ها را تکان می دهد، محتویات آن را حدس بزند.

- تعدادی قوطی را به نوبت تکان دهید و از کودک بخواهید آنها را با همان نظم و ترتیبی که شنیده است، تکان دهد.

هجی کردن:

ابتدا یک سری لغاتی که در محدوده درک و فهم کودک است، از ساده به پیچیده انتخاب کنید.

- یک لغت را تلفظ کنید و از کودک بخواهید آن را تکرار کند سپس لغت مشابه آن را به طور ناقص یا غلط تلفظ کنید و از وی بخواهید آن را کامل یا تصحیح کند.

- یک سری لغت به کودک بگویید و از وی بخواهید آنها را با همان نظم و ترتیبی که شنیده است، تکرار کند.

- یک سری لغت بنویسید و به کودک نشان دهید. سپس آن را پاک کنید. حال از وی بخواهید لغاتی را که دیده است، منظم و پشت سر هم تولید کند.

- لغتی را به کودک بگویید. سپس از وی بخواهید آن را در یک جمله به کار ببرید.

- حروف یک لغت را به طور نامرتب بگویید یا بنویسید و از کودک بخواهید لغت را پیدا کند. یک لغت به کودک بدهید و از او بخواهید درباره وزن، مترادف، متضاد، حروفی که با آنها شروع و تمام می شود، بیاندیشد.