گفتگو با دکتر ابوالقاسم خوش‌کنش، روان‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی


آنهایی که فیلم مرد بارانی را دیده‌اند بازی دلنشین و منحصربه‌فرد داستین هافمن در نقش یک بیمار اوتیستیک را به خاطر می‌آورند که ساعت‌ها به یک نقطه خیره می‌ماند، حرف‌های ابلهانه می‌زد، واکنش‌های عجیب و غریب نشان می‌داد اما توانایی‌های فوق‌العاده‌ای هم داشت. به‌طور مثال تمام دفترچه تلفن منزلش را با تمام شماره‌های آن از حفظ بود. برای آشنایی بیشتر با این اختلال رشدی به سراغ دکتر ابوالقاسم خوش‌کنش، روانشناس و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی رفتیم تا با این اختلال، بیشتر آشنا شویم.

سلامت : «اوتیسم کودکان» از نظر روان‌شناسان به چه معناست؟
اوتیسم نوعی بیماری است که در اوان زندگی آغاز می‌شود. این اختلال که از آن به انسان ناتمام نیز تعبیر شده از اختلالات رشدی به شمار می‌رود و در پسرها چهاربرابر دخترها مشاهده می‌شود. لئوکانر نخستین فردی بود که در سال 1943 بیماری اوتیسم را به عنوان آشفتگی‌های عاطفی، رفتاری و روان‌شناختی مطرح کرد. از نظر محققان، مشکل اوتیسم در اثر عوامل روانی، ارتباطی به خصوص در بعد ارتباطی با رفتار سرد والدین و نشان ندادن محبت نسبت به کودک پیش می‌آید. کودک دارای دنیایی است که در آن مادر تمام راه‌های آن را بلد است و تمام حضور و حرکت را تشکیل می‌دهد.
البته بدون مادر بودن هم دنیایی است که در آن دنیای کودک خراب و خالی است و هیچ‌گونه واکنشی در آن به چشم نمی‌خورد؛ دنیایی یخ زده و برهوتی پر از انجماد و سرما. کودکی که مادری سرد و بی‌هیجان دارد، در حلقه وصل او به خانواده، الگوی پدر نیز در سازمان شخصیتی‌اش مفقود است و تکلیفش معلوم نیست. او در این حلقه، خودش، دستانش، پاهایش، چشمانش، گوشش و دهانش را گم می‌کند و جای آنها را در بدنش فراموش می‌کند و یا مرتب می‌خواهد بررسی کند و جای آنها را مشخص سازد. این گم‌شدگی خود و اعضای بدن در حقیقت نوعی عکس‌العمل نسبت به ناپایداری‌های والدین در رابطه با فرزند است.
سلامت : این کودکان از لحاظ هیجانی چه رفتاری دارند؟
فرزند مبتلا به اوتیسم یا کودک اوتیستیک از لحاظ هیجان ناپایدار و نامتعادل است. کودک مبتلا به دلیل اطمینان نداشتن و ناپایداری در زندگی کوتاهش به طور کامل تمایل دارد که یکسانی و فقدان تغییر در محیط زندگی‌اش را حفظ کند. در زندگی‌اش هر شیء یا چیزی هنگامی وجود دارد که در جای همیشگی‌اش باشد و اگر جایش تغییر کند، از نظر او دیگر وجود ندارد.
سلامت : این بیماری چگونه ایجاد می‌شود و علایم آن چگونه است؟
آسیب خفیف مغزی نخستین عامل مورد نظر در ایجاد این اختلال است و علایم آن نیز شامل به کار نگرفتن طرف چپ و راست بدن به‌طور ثابت و به دست نیاوردن مهارت راست برتری یا چپ‌برتری از فعالیت‌های حرکتی و همچنین روی پنجه راه رفتن و یا داشتن رفتار تکراری به ویژه در موقعی که فرد به دنیای خود فرو می‌رود، از علایم بارز این اختلال است.
سلامت : با کودکان مبتلا به اوتیسم چگونه رفتار کنیم؟
با کودکان مبتلا باید تماس لمسی برقرار کنیم و عواطف خود را به آنها نشان دهیم. باید در آغوش‌شان گرفت و آنها را با متغیرهای تنوع محیطی روبه‌رو کرد و از انزوا‌طلبی‌شان جلوگیری به عمل آورد.
سلامت : این کودکان از لحاظ جسمی نیاز به چه توجهاتی دارند؟
به طور کلی کودکان مبتلا ممکن است دارای عوارض متعددی از لحاظ جسمی، عاطفی و روانی باشند. در بعد جسمی ممکن است آنها دارای بدنی حساس باشند که با لمس ساده واکنش زیادی نشان می‌دهند و یا برعکس بدن‌شان غیرحساس به لمس باشد، به طوری که با سنجاق فرو کردن به بدن‌شان نیز واکنش متناسبی نشان ندهند که در هر یک از موارد یاد شده باید حساسیت کودک را کاهش داد. به طور مثال، در کودکی که واکنش کمی در قبال لمس بروز می‌دهد باید دست او را به آب گرم و سپس سرد فرو برد. دست او را نیشگون گرفت و با برس یا کاغذ سمباده حساسیت او را افزایش داد.
سلامت : و اگر حساسیت زیادی داشت؟
اگر حساسیت کودک اوتیستیک زیاد بود، می‌توانیم با پرت کردن حواس و انجام سایر رفتارها و واکنش‌های انحرافی آن را کاهش دهیم. در اوتیسم بیش حساس به شنوایی نیز باید با موم یا پنبه حساسیت شنوایی آنها را کاهش دهیم تا ترس‌شان کمتر شود. کودکان مبتلا در گذرگاه‌های عصبی حواس چشایی، بویایی، شنوایی، بینایی و لمس دچار مشکل هستند، آنها ممکن است در هنگامی که مواجه با یک محرک از نوع حواس یاد شده بشوند، واکنشی غیرمتعارف نشان دهند که باید حواس آنها را از لحاظ آستانه تحریک تغییر دارد.
سلامت : و دست آخر، آیا می‌توان به درمان این کودکان امیدوار بود؟


کودکان مبتلا در واکنش نسبت به حواس یاد شده یا کند عمل می‌کنند یا تند و تیز هستند که در هر صورت باید این واکنش‌‌ها تغییر کنند. اگر کودک مدفوع خود را بو می‌کند و فقط صدای خود را گوش می‌کند، باید تدابیری را اندیشید که تغییر کند. کودکان بسیار کند، کودکان بسیار تند و کودکان ناموزون یا نامشخص هر یک روش درمانی خاص خود را دارند و همه آنها قابل درمان بوده و با حوصله و پشتکار قابل تغییر هستند.

هفته نامه سلامت