تیوپ و لاستیکهای رنگی و مهارتهای حرکتی

مقدمه:

مهارتهای حرکتی به کودک امکان می دهد تا کنترل بیشتری بر محیط زندگی خود پیدا کند .در روند رشد فرایندهای بنیادی نوزاد انسان ، نخستین مرحله ، پدیدآیی سیستم حسی – حرکتی اعصاب مرکزی از اهمیت ویژه ای برخوردار است . اصولا زیر بنای رشد فرایندهای عقلانی حتی سازمان بندی زبان ، تفکر و شناخت نیز به قول پیاژه در شکل گیری دوره حسی – حرکتی ریشه دارد .بدون توجه به شرایط اجتماعی ،تمامی انسانها در رشد حرکتی یک نوع توالی را پشت سر می گذارند . اما گاهی عوامل متنوعی از جمله مسائل ژنتیکی ، عفونت ،ضایعه های ناشی از ضربه ، مسمومیت ، کمبود اکسیژن و از طرف دیگر محرومیت حسی – هیجانی باعث می شوند که در این فرایند مشکلاتی ایجاد شود ،و در نتیجه مهارتهای  حرکتی بزرگ و ظریف ،هماهنگی حرکتی و حتی زبان جریان طبیعی را طی نکنند و فرد دچار مشکل شود. بعد از ارزیابی دقیق اختلالات حسی – حرکتی که ضروری ترین اقدام اولیه در توانبخشی کودکان استثنایی ، افراد معلول هوشی ، مبتلایان به فلج مغزی و اختلالات یادگیری و رفتاری است، برنامه ریزی درست و صحیح ضروری است . لذا به منظور برنامه ریزی و استفاده از تکنیکهای مختلف در درمان و تقویت مهارتهای حرکتی و بازیهای انفرادی و گروهی در این مقاله به معرفی یک وسیله ساده اما پر کاربرد به نام تیوپ و لاستیک های رنگی می پردازیم . امید است تا با معرفی این وسیله ساده ،گامی در جهت تقویت و بالا بردن توانایی کودکان در حیطه های مختلف  برداریم .

مقدمه:

نظریه ها و پژوهشهای مربوط به رشد کودک ؛ نشان می دهد که کودکان از آغاز تا بلوغ ، از مراحل مختلف رشد می گذرند .نمودار زیر مراحل رشد را نشان می دهد.

شکل 1- مراحل رشد

در خلال شیر خوارگی و کودکی ، اول مرحله حسی – حرکتی را پشت سر می گذارند.در این مرحله ، آنان به مدد حس و جنبش ودر حیطه محیط اطراف خود به تجربه می پردازند. کودکان با لمس کردن ،چنگ زدن و گرفتن ، رها کردن ، حفظ توازن ، سینه مال رفتن و خزیدن ، راه رفتن و چشیدن به تدریج به سوی مرحله ادراکی ، پیشرفت می کنند .هر چند حس شنوایی و عضلانی – لمسی نیز در مرحله ادراکی نقش مهمی دارد اما واسطه اصلی یادگیری در این مرحله ، معمولا ادراک دیداری است .

هر دو مرحله فوق ، پایه و اساس پیشرفت و ارتقاء کودک به سطح شاختی است . در این مرحله ، توانایی درک مفاهیم و کسب مهارتهایی نظیر : نمادی کردن ، انتزاع ، بیان کلامی ، خواندن و …. در درک کودک پدید می آید که همگی به تکالیف درسی مربوط می شوند . از این رو برخورداری کودکان از یک زمینه غنی و استوار از تجربیات حرکتی – ادراکی به عنوان پایه ای برای یادگیریهای آموزشگاهی دارای اهمیت بسزایی است .

معلوم شده است که به نسبت شکست و پیروزی و نیز با توجه به مراحل رشد ، اجرای برنامه های توسعه مهارتهای حرکتی – ادراکی موجب رشد و تکامل خودپنداره و تصور بدنی در کودک می شود . همین که کودک ، در انجام یک فعالیت موفق شود ، به تلاش بیشتر برای پرداختن به سایر تکالیف برانگیخته خواهد شد . در نتیجه در کودک حس اعتماد به نفس پدید می آید و خواهد کوشید تا کارهای دشوارتری را به انجام رساند . بدین وسیله او به سطح یادگیری با دشواریهایی روبرو خواهد گشت(سازمند ،1376).

توازن و حرکت

توازن عبارت است از توانایی فرد ، در حفظ و بازیابی حالت یا وضع بدن .توازن عنصر اصلی تمامی مهارتهای حرکتی است . برخورداری از یک توازن خب و مطلوب گویای آن است که شخص ، رابطه میان مرکز گرانی (ثقل) بدن و سطح اتکای آن را درونی ساخته است . وقتی بدن تعادل می یابد که مرکز ثقل مستقیما بر سطح اتکا قرار گرفته باشد .حرکتهای درجا و ثابت ، نظیر : حرکات و اشارات بدنی ، بازوها و رانها نیز در شرایطی رخ می دهد که مرکز  ثقل ، با سطح اتکا مطابقت کند . اگر مرکز ثقل به بیرون از سطح اتکا انتقال یابد ،بدن در فضای عمومی و در هر سو حرکت خواهد کرد . حرکت ضعیف یا کارآمد منوط به این است که تا چه حد ، فرد قادر است توازن خود را کنترل کند و توازن از دست رفته را مجددا برقرار سازد .

توانایی بدن در حفظ یا بازیابی توازن ، در ضبط اندامهای حسی معینی است . دستگاه دهلیزی یا مجاری نیمدایره در گوش داخلی ، به عنوان مرکز توازن عمل می کند . به همین دلیل ، اجرای تمرینها ، خم کردن بدن در جهات و زوایای مختلف و حرکات چرخشی برای کودکان توصیه شده است .

عضلات  ، زردپی ها و مفاصل دارای گیرنده های تنی هستند که حس عمقی نامیده می شوند . این گیرنده ها ، این احساس را در فرد پدید می آورند که به مجب آن شخص راجع به وضع بدن خود در فضا آگاه می شود . این پدیده را حس جنبشی می نامند که می توان آن را با تشویق به کودکان آموخت .بدین وسیله آنها بر تن آگاهی خود خواهند افزود و روابط قسمتهای مختلف بدن را در هنگام حرکت در فضا در خواهند یافت .ادراک بینایی نیز ، در حفظ توازن نقش مهمی دارد . چشمها در تعیین وضع نسبی بدن در فضا به طور عمده ای تغییر می یابد . باید کودکان را تشویق کرد تا در موقعیتهای مختلف با چشمان باز و سپس با چشمان بسته توازن بدن خود را نگهدارند . این تمرینها به کودکان کمک می کند تاآگاهیشان را از وضع بدن خود در فضا ، هم از طریق دید و هم بدون آن توسعه بخشند .برای اجرای موفقیت آمیز طرحها و الگوهای حرکتی متنوع ، کودکان باید از تجربیاتی که مستلزم ایجاد و حفظ توازن بدن در وضعیتهای ایستا ،ساکن وپویا ست برخوردار باشند (سازمند،1367). تمرینات فوق و سایر تمریناتی که در ادامه در مورد تیوپ و لاستیکهای رنگ شده، بیان
می شود موجب می شود که کودکان بیاموزند چگونه استواری بدن خود را بهبود بخشند و در حفظ و بازیابی توازن مهارت یابند .

اهداف:

1-                       پیشرفت مهارتهای توازن

2-                       پیشرفت اگاهی فضایی(مکانی)

3-                       پیشرفت هماهنگی چشم و دست و چشم و پا

4-                       پیشرفت فعالیتهای دستکاری

ارائه فعالیتها:

1- لاستیکها را در اختیار کودکان قرار داده و از آنها می خواهیم تا آن را بغلتانند . در موارد بعد می توان بین کودکان در غلتاندن لاستیکها مسابقه برگزار کرد .

2- از کودکان می خواهیم تا لاستیکها را به حرکت در آورده ، جلوی آن را بگیرند و آن را متوقف کنند . در موارد بعد بین کودکان مسابقه می گذاریم.

3- می توان لاستیکها را به طرف آنها قل داده و آنها نیز آن را گرفته به طرف ما قل دهند .

4- لاستیک را در یک مسیر دایره ای حرکت داده ، سپس رها کرده و از کودکان می خواهیم تا زمانی که لاستیک کاملا می ایستد دور آن بچرخند .

5- از کودکان می خواهیم تا روی لاستیک بایستند و توازن خود را حفظ کنند .

6- از کودکان می خواهیم تا لاستیک را وزنه فرض کرده ، آن را  بلند کرده و تا جایی که

می توانند نگه دارند .

7- از کودکان می خواهیم تا لاستیک را هدف فرض کرده و اشیای مختلف را درون آن بیاندازند .

8- تیوپ یا لاستیک را  با طنب بسته و از یک کودک می خواهیم تا روی آن بنشیند و کودک دیگر آن را بکشد .

9- از کودکان می خواهیم تا لاستیکها را بخوابانند و روی آن بایستند ، آنگاه پای خود را دو طرف لاستیک قرار داده و آرام  مانند یک تخته پرش روی آن بپرند .

10- لاستیکها را پشت سر هم روی زمین می خوابانیم و از کودکان می خواهیم تا روی آن راه بروند.

11- لاستیکها را پشت سر هم روی زمین خوابانده و از کودکان می خواهیم تا درون لاستیکها جفت پا بپرند .

12- از کودکان می خواهیم تا جفت پا به داخل  و خارج لاستیک بپرند .

13- لاستیکها را با فاصله به صورت ایستاده روی زمین قرار داده و از کودکان می خواهیم تا از روی یک لاستیک به روی لاستیک دیگر بپرند .

14- لاستیکها را در جهتهای مختلف قرار داده و از کودکان می خواهیمتا از درون یک لاستیک به درون دیگری بپرند .

15- لاستیکها را به صورت ایستاده بصورت تونل در آورده و از کودکان می خواهیم تا به صورت سینه خیز از درون تونل حرکت کنند .در هنگام اجرا می توان ازپخش موزیک با ریتم تند استفاده کرد تا با توجه به آن در حرکت کودکان  از تونل تسریع ایجاد کرد .

16- لاستیکها را روی سر هم چیده و بصورت یک گودال در نظر گرفته از کودکان

می خواهیم تا تک تک درون گودال رفته و پنهان شوند .

17- لاستیک را با طنابی محکم آویزان کرده و از کودکان می خواهیم تا از آن به عنوان تاب استفاده کنند.

18- می توان بازی خرگوش بی لانه را با لاستیکها انجام داد بدین صوت که لاستیکها به تعداد بچه ها ، یکی کمتر،  با فاصله روی زمین خوابانده وپس از پخش موزیک از کودکان خواست تا شروع به تحرک و شیرین کاری کنند و پس از قطع موزیک هرکدام در یک لاستیک بنشینند .

پیش از شروع یک برنامه حرکتی ادراکی ، باید مشکلات و مسائل دانش آموزان را در این زمینه مشخص و برنامه درمانی و توانبخشی خاص هر دانش آموز را  با توجه به ارزیابی که از او به عمل آمده مشخص کرد . برای اجرای موفقیت آمیز برنامه نکات زیر الزامی است .

1- سطح کارکردی دانش آموز را تشخیص دهید و آموزش را از همان سطح آغاز کنید و تمرینها را تا سطوح پیچیده ادامه دهید . نقطه شروع ، در هر آموزش ، توانایی دانش آموز است نه ضعف و ناتوانی او.

2- تمرینها را ،از سطوح حرکتی و ادراکی آغاز کنید و تا سطح شناختی پیش ببرید .

3- برای پی ریزی یک الگو کسب موفقیت و پیشرفت در کودک ، قویترین شیوه حسی (شنوایی ، بینایی ، بساوایی ، عضلانی ) او را شناسایی کرده و آن را به کار گیرید .

4- و سر انجام به تدریج و به آرامی در تقویت شیوه حسی ضعیف دانش آموز بکوشید تا به سطح رشد طبیعی پیشرفت کند .